کسب و کارهای خانگی در ایران سابقه دیرینه
دارند. بسیاری از صنایع دستی که امروزه هم وجود دارند، در منازل و محل
سکونت افراد تولید می شده اند. به طور کلی کسب و کار خانگی پدیده جدیدی
نیست بلکه در نتیجه تغییرات و تحولاتی که در فعالیتهای اقتصادی - اجتماعی
امروز به وجود آمده به آن توجه بیشتری شده است و این نوع کسب و کارها روز
به روز گسترش و توسعه می یابند. امروزه اکثر صاحبان کسب و کار های خانگی
بر این باورند که کار کردن در خانه، کیفیت زندگی آنان را بهبود می بخشد.
کارکردن در خانه باعث می شود که وقت بیشتری به خانواده و خانه اختصاص یابد
و به دیگر مسائل و موضوعات خانواده، از قبیل تربیت و پرورش فرزندان توجه
بیشتری شود.به طور کلی امروزه کار و زندگی بیش از پیش در همدیگر ادغام شده
اند.
مهندس فاضل دربندی از کارآفرینان برتر کشور در خصوص مزیت های کسب و کار خانگی می گوید:
“
امروزه با پیشرفتهای زیادی که در زمینه علوم رایانه و دیگر وسایل ارتباطی
به وجود آمده، محیط خانه محل مناسب و کاراتری برای کسب و کار شده است.در
حال حاضر برخی از کشورها توانسته اند با مشاغل خانگی مشکل خود را حل کنند
از جمله کشور چین با جمعیت زیادی که دارد توانسته با ساماندهی مشاغل خانگی
حداقل تا اندازه ای نرخ بیکاری را کاهش دهد، ما نیز در تلاشیم طرح پخته
خوبی ارائه دهیم که بتواند در جامعه اثرگذار باشد”.در کشور ما دولت موظف
است به استناد اصل28 و43 قانون اساسی و با توجه به سند چشم انداز20
ساله، ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی را در دستور کار قرار دهد؛ لذا بر
این اساس مجلس هم خود را ملزم دید تا نسبت به این ساماندهی و حمایت اقدام
کند. تلاش نمایندگان این است که با کمک کارشناسان و مرکز پژوهش های مجلس
بتوانند مصوبه ای داشته باشند که شاید بتواند در اشتغال زایی و ساماندهی
مشاغل بر مملکت اثرگذار باشد.
عادل فاطمی از کارشناسان وزارت کار و
امور اجتماعی در این خصوص معتقد است:”ضرورت توسعه کسب و کارهای خانگی از
جمله راهکارهای مناسب برای توسعه اشتغال های خرد و متوسط بویژه برای جمعیت
وسیعی از زنان که دارای مهارت کافی در انجام برخی از کارها هستند اما به
دلیل بازار نامناسب اشتغال نمی توانند جذب بازار شوند، است.تجربه بسیاری
از کشورها نشان می دهد مشاغل خانگی راهکاری مناسب برای کاهش نرخ بیکاری و
فراهم ساختن زمینه اشتغال زنان، محسوب می شود.فعالیت اقتصادی در محیط
خانگی و یا محل هایی در مجاورت محل زندگی، امکان مشارکت اعضای خانواده
برای انجام یک فعالیت اقتصادی مشترک، جلوگیری از رفت و آمدهای شهری و در
نهایت صرفه جویی هزینه های اجتماعی و در کنار خانواده بودن یکی از اعضای
سرپرست خانوار از جمله مزایای مشاغل خانگی است”.گفتنی است استفاده از مواد
اولیه طبیعی که به طور عام در کشور تولید می شود، مهارت مبتنی بر آموزش
نظام “استاد شاگردی” که فرد از والدین و نزدیکان کسب کرده و استفاده از
فناوری های ساده که تهیه آن هزینه بالایی برای صاحب کار در بر ندارد از
دیگر مزایای مشاغل خانگی محسوب می شود.اخیرا طرح حمایت از مشاغل خانگی در
کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی بررسی شد .مخبر کمیسیون اجتماعی مجلس
شورای اسلامی با اشاره به جلسه چندی پیش این کمیسیون گفت: “در این جلسه
رسیدگی به طرح ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی ادامه یافت و بررسی این
طرح به کمیته تخصصی واگذار شده بود که کمیته تخصصی نیز این طرح را در13
مورد تصویب کرده و آن را برای تصویب اصلی به کمیسیون ارجاع داده بود،
نهایتا ما نیز به این نتیجه رسیدیم که با توجه به اینکه کارشناسان نظر
تکمیلی نسبت به این طرح داشتند، برای دو هفته طرح را مراعا گذاشتیم تا
طرح از پختگی بیشتری برخوردار شود.اگر این طرح به صورت قانون کامل و جامعی
در آید، شاید بتواند هم در ساماندهی مشاغل و هم در اشتغال زایی تاثیرگذار
باشد”. این طرح به منظور ساماندهی مشاغل خانگی موجود بررسی می شود چرا که
در محیطهای خانه کارهایی تولید می شود که عموما بدون شناسنامه هستند. این
درحالی است که فعالیت های تولیدی داخل خانه ها آن هم بدون شناسنامه به
بازار کار عرضه می شوند و برای ساماندهی آنها لازم است تا این طرح مورد
بررسی قرار بگیرد. نایب رئیس اول کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در
این خصوص می گوید:” با تصویب کلیات طرح ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی،
این مشاغل طبق قانون مورد حمایت قرار می گیرند. با تصویب این طرح این
مشاغل جنبه قانونی یافته، مجوز می گیرند و مورد حمایت های قانونی قرار
گرفته و این امر سبب می شود تا مشاغل خانگی مورد تشویق قرار گرفته و تمایل
داشته باشند تا فعالیت آنها به ثبت برسد”.
وی معتقد است: “از طرفی
ناشناخته بودن برخی مشاغل خانگی سبب شده تا آمار دقیقی از بیکاران در دست
نباشد در صورتی که اگر آمار دقیقی در این زمینه وجود داشته باشد می توان
برنامه ریزی کرده و برای فروش محصولات خانگی آنها فکری شود”.مرکز پژو هش
های مجلس در این خصوص توصیه ای به نمایندگان دارد و معتقد است:”هر چند
ایجاد و توسعه مشاغل خانگی یکی از راهکارهای ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری
محسوب می شود، اما نظر به اهمیت و جایگاه مقدس نهاد خانواده در جامعه
اسلامی کشور که در اصل دهم قانون اساسی نیز به آن اشاره شده است - و همه
قوانین و مقررات باید در جهت پاسداری از قداست خانواده باشد - جا دارد تا
این موضوع در طرح نمایندگان محترم مورد توجه واقع شود و با اضافه کردن یک
تبصره در ذیل ماده3 و یا درج ماده جداگانه ای، لزوم توجه شورای ساماندهی
مشاغل خانگی به این موضوع در تدوین سیاست های اجرایی مشاغل خانگی و سایر
وظایف این شورا مورد تاکید قانونگذار قرار گیرد”.مرکز پژوهش ها معتقد است:
“اگر چه اصل شناسنامه دار کردن و ساماندهی صنوف و مشاغل خانگی مسئله ای
است مهم و قابل تائید، اما موضوع مهم تر از آن شناسایی و لحاظ فرصت ها و
تهدیدهایی است که پیش روی این طرح قرار دارد که بی تردید توجه ویژه ای را
می طلبد. به عنوان مثال در مورد اینکه به بازار کالاها و خدمات کشور
محصولات و خدمات ارائه شده از سوی کسب و کارهای خانگی افزوده می شود
تردیدی وجود ندارد، اما نظر به نبود آمار کافی و دقیق از این بخش نمی توان
در خصوص ابعاد فعلی و آتی مشاغل خانگی از جنبه گستره بازار ، میزان اشتغال
و ارزش افزوده آن اظهارنظر قطعی مطرح کرد و بر این اساس اجرای طرح به صورت
آزمایشی و نمونه در یک منطقه از کشور تحت نظارت و هدایت ستاد پیشنهادی
«راهبری کسب و کار» پیشنهاد می شود”.وزیر کار دولت دهم هم به توسعه مشاغل
خانگی معتقد است و گفته که نرخ بیکاری با توسعه مشاغل خانگی و صنایع کوچک
کاهش می یابد.لایحه حمایت از مشاغل خانگی مبتنی بر معافیت مالیاتی است و
به گفته وزیر کار و امور اجتماعی افرادی که در خانه به جامعه خدمات ارائه
دهند برای آنها کد اقتصادی منظور خواهد شد و در نتیجه از پرداخت عوارض
شهرداری معاف خواهند شد.
شکی نیست که توسعه مشاغل خانگی نیاز به سیاست
های کلی کشورها در جهت توسعه موسسات صنعتی بزرگ، توسعه صنعت توریسم و در
نهایت بهبود فضای سیاسی کشورها دارد و در صورتی که نتوان در جهت توسعه
مسائل یادشده گام برداشت عدم تنوع در این مشاغل نمی تواند منجر به تولید
ثروت شود.